دکتر شریف الحسینی: دانشگاه‌ها باید زمینه‌ساز خلق ثروت مشروع از اندیشه‌های نوآورانه و خلاق باشند

بسط یک ایده اولیه و رساندن آن به بازار، نیازمند سال‌ها سخت‌کوشی و پشتکار با وجود فرازوفرودهای بسیار است در این مسیر بی‌شک اگر عشق و علاقه را چاشنی سخت‌کوشی نکنیم، فرجام کار موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
در کنار همه این‌ها، جرقه بسیاری از آنچه در دنیا به عنوان ابداع، اختراع و یا تبدیل یک ایده به واقعیت از آن یاد می‌شود، به نظر جادویی است برگرفته از قدرتی که همه انسان‌ها در درون خود دارند و تنها کافی است که آن را باور داشته باشند.
برای پزشکان و متخصصان شاید هیچ انگیزه‌ای بالاتر از کاستن رنج بیماران و بخشیدن فرصتی دوباره برای زندگی نمی‌تواند محرک این باورپذیری باشد، راهی که دکتر مهدی شریف الحسینی، استادیار پژوهشی مرکز تحقیقات تروما و پژوهش‌های جراحی سینا با اختراع وسیله‌ای به نام ابزار فشارنده یکطرفه نخاع (Unilateral Spinal Cord Compression) برای درمان بیماران قطع نخاعی در آن قدم نهاده و موفق به ثبت این اختراع در دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا (USPTO) در سال 2020 شده است.
اختراعی قابل‌تحسین که مدتی پیش موفق به اخذ گرنت ثبت اختراع بین‌المللی و موفقیت در تجاری‌سازی بین‌المللی از معاونت پژوهشی پردیس بین‌الملل شده است.
دستورالعمل گرنت ثبت اختراع بین‌المللی و موفقیت در تجاری‌سازی بین‌المللی سال 2018 تدوین و اجرایی  شده و دکتر شریف الحسینی نخستین عضو هیأت‌علمی دانشگاه است که این گرنت را اخذ کرده است.
آنچه در ادامه می‌خوانید گفتگویی کوتاه با این استاد دانشگاه است.
آقای دکتر لطفاً خودتان را به صورت کامل معرفی بفرمایید.
با سلام و سپاس از فرصتی که در اختیار من قرار دادید.
دکتر مهدی شریف الحسینی، فارغ‌التحصیل پزشکی عمومی از دانشگاه علوم پزشکی کاشان و متخصص علوم اعصاب از دانشگاه علوم پزشکی تهران هستم و هم‌اکنون به عنوان استادیار علوم اعصاب فعالیت می‌کنم.
از چه زمانی به عنوان عضو هیأت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران مشغول به فعالیت شده‌اید؟
من از سال 96 به عنوان هیأت‌علمی پژوهشی در مرکز تحقیقات تروما و پژوهش‌های جراحی سینا وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران به پژوهش و البته آموزش پژوهش مشغول هستم.
لطفاً به صورت اجمالی در خصوص فعالیت‌هایی که تاکنون در عرصه‌های بین‌المللی به عنوان عضو هیأت‌علمی و یا محقق دانشگاهی داشته‌اید، توضیح بفرمایید.
فعالیت من در دو محور اصلی بوده و همچنان ادامه دارد. اول حوزۀ نوروتروما که علاقه اصلی‌ام را تشکیل می‌دهد و دوم مقولۀ کلی تروما که به سبب جایگاه سازمانی و عضویتم در یک مرکز تحقیقاتی با همین اسم و هدف وجودی، آن را دنبال می‌کنم.
در مورد نخست، در بیشتر پروژه‌های پژوهشی که تعریف می‌کنم سعی کرده‌ام از همکاران بین‌المللی هم استفاده کنم. این شکل از تعاملات، سه حسن عمده دارد. نخست آنکه خیر و برکت و دانشی که بابت نفس گفتگو و تبادل‌نظر نصیب من می‌شود، دوم اعتماد به نفسی که ایجاد می‌شود از این حیث که ما هم در دنیا حرف برای گفتن داریم و به شرط تأمین بعضی از ملزومات و شرایط، به راحتی می‌توانیم جایگاه بهتر و درخورتری داشته باشیم و سوم اصلاح نگاه محققان خارجی که متأسفانه به واسطه برخی تبلیغات و یا واقعیات دچار سوگیری شده است.
درباره حوزه دوم با Institute for Health Metrics and Evaluation که یک مرکز تحقیقاتی مستقل در زمینه سلامت جهانی در دانشگاه واشنگتن است همکاری‌هایی به ویژه در زمینه بار آسیب‌ها و مصدومیت‌ها داشته‌ام که الحق و الانصاف آوردۀ دانشی این جور همکاری‌ها فوق‌العاده است.
لطفاً در خصوص ثبت اختراع بین‌المللی که منجر به اخذ گرنت از معاونت پژوهشی پردیس بین‌الملل شده است، توضیح بفرمایید.
ببینید بخش مهمی از دانش پزشکی از طریق مطالعات تجربی و به صورت خاص، پژوهش روی حیوانات به دست آمده است. در ارائه مدل‌های حیوانی مهم‌ترین نکته این است که این مدل، پایایی و قابلیت تکرار داشته باشد. یعنی فرضاً هربار آزمایش روی حیوان تکرار شد یک جور آسیب اتفاق بیافتد تا بعداً هر مداخله‌ای انجام شد بتوانیم با اطمینان بالا تغییرات به وجود آمده را به مداخله منتسب کنیم، نه آنکه نگران باشیم برای هر نمونه حیوانی آسیب متفاوتی رخ بدهد.
آسیب نخاع که در محاوره به عنوان قطع نخاع شناخته می‌شود یک معضل حل نشده پزشکی است که فرد مصدوم را تا پایان عمر از حس و حرکت در زیر ناحیه آسیب (به صورت کامل یا غیرکامل) محروم می‌کند. بنابراین مطالعات زیادی در حال انجام است تا بشر را به درمان قطعی آسیب نخاع نزدیک کند. مدل‌های حیوانی به کار رفته در مورد این بیماری، مشکلات و محدودیت‌های خاص خودشان را دارند. یکی اینکه با شرایط بالینی انسان قرابت کاملی ندارند. دوم اینکه اگر آسیب نخاع در ناحیه گردن حیوان ایجاد شود عمدتاً باعث مشکلات تنفسی و مرگ او می‌شود؛ یا اینکه حیوان به دلیل ناتوانی شدید دچار عفونت‌های مهلک می‌شود و قبل از پایان مطالعه از پا در می‌آید.
بنابراین من و استاد راهنمای ارجمندم جناب آقای دکتر وفا رحیمی موقر تصمیم گرفتیم در قالب پایان‌نامه دکترای تخصصی‌ام یک مدل جدید آسیب نخاع گردنی در رت ایجاد کنیم که هم یکطرف نخاع را درگیر کند تا حیوان به خاطر نارسایی تنفسی و ناتوانی شدید نمیرد هم به واسطه شکل آسیب، قرابت بیشتری با شرایطی که برای انسان اتفاق می‌افتد داشته باشد، و از پایایی و تکرارپذیری خوبی برخوردار باشد.
برای این کار ابتدا مطالعه گسترده‌ای در متون علمی انجام دادیم که نتایج آن در قالب یک مرور نظام‌مند در مجله Spinal Cord منتشر شد و خوشبختانه خیلی هم پراستناد بود. سپس برای وسیله‌ای که ایده‌اش شکل گرفته بود با مدنظر قراردادن ابعاد نخاع رت، طراحی صنعتی انجام دادیم. برای ساخت خود وسیله ‌این نگرانی وجود داشت که در بدن حیوان زنده منجر به واکنش‌های التهابی شود. بنابراین تصمیم گرفتیم جنس آن از طلا باشد. برای ساخت وسیله‌ای که فوق‌العاده کوچک و ظریف بود سراغ طلاسازهای حرفه‌ای تهران رفتم. همین جا لازم است یک خاطره جالبی را عرض کنم. من برای ساخت این وسیله با صنوف مختلفی برخورد داشتم و هربار مفصلا ماجرا را برایشان توضیح می‌دادم تا بتوانم بهترین کمک و راهنمایی را از آن‌ها بگیرم. آن قدر همکاری مردم عادی بی شایبه و بدون چشمداشت، خیرمندانه و با تمام وجود بود که من شرمنده می‌شدم و حتی گاهی در برابر این همه نجابت و بزرگی بی‌نظیر بغض می‌کردم. به هرحال وسیله موردنظر در آن حد، نوآورانه و مبتکرانه بود و قابلیت تجاری سازی داشت که در کنار کاراکتریزاسیون مدل به ثبت پتنت آن هم فکر کنیم. نهایتاً اختراعی با عنوان ابزار فشارنده یکطرفه نخاع (Unilateral Spinal Cord Compression) شکل گرفت.

این اختراع در کجا به ثبت رسیده و مرحله پس از ثبت آن چه خواهد بود؟
این اختراع در سال 2017 توسط دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا (USPTO) ثبت شد و بالاخره بعد از انجام چند مرحله داوری و رفت و برگشت در مورد ادعانامۀ اختراع، خوشبختانه در سال 2020 موفق به اخذ Grant Number شد. در خصوص مرحله پس از ثبت باید عرض کنم که برنامه‌ریزی ما برای ادامه کار، یک سری تغییر و اصلاح در شکل اولیه وسیله بوده تا بعد از آن بتواند به صورت گسترده در مطالعات حیوانی مورد استفاده قرار بگیرد.
چه مراحلی را برای ثبت این اختراع پشت سر گذاشته‌اید؟
من برای آشنایی با این مسیر کمتر تجربه شده و ناآشنا، کارگاه‌ها و دوره‌های متعددی را گذراندم و اظهارنامه‌ها و ادعانامه‌های زیادی را مطالعه کردم. به هرحال ثبت پتنت یک مسیر حقوقی است و جزییات خاصی دارد که برای کسب نتیجه مطلوب، لازم است آشنایی نسبی با آن‌ها پیدا کرد. ضمن اینکه در طراحی و بیان نکات فنی، هرچه بیشتر از اهل فن کمک گرفته شود حصول نتیجه، دست یافتنی‌تر است.  
در دانشگاه ما جناب آقای دکتر درکوش و مجموعه همکارانشان به خصوص سرکار خانم رحمانی سهم به سزایی در آشنایی اعضای هیأت‌علمی و دانشجویان با این مقوله دارند. لازم می‌دانم از این عزیزان، همین طور استاد ارجمند جناب آقای دکتر رحیمی موقر که جزو مخترعان همین پتنت هم هستند، جناب آقای دکتر ظفرقندی، ریاست مرکز تحقیقات تروما و پژوهش‌های جراحی سینا، جناب آقای دکتر یونسیان معاونت وقت تحقیقات و فناوری دانشگاه، جناب آقای الیاسی، رئیس وقت اداره ثبت اختراع مرکز مالکیت معنوی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، کانون پتنت ایران وابسته به معاونت تحقیقات و فناوری ریاست جمهوری و سرکار خانم دکتر کیائی از شرکت ایده سازان عصر آفتاب تشکر ویژه داشته باشم.
همین جا برای علاقه‌مندان عرض می‌کنم که اداره پتنت دانشگاه و کانون پتنت ایران، بهترین راهنما برای ورود به این مسیر هستند. البته خود من هم در حد توان حاضرم با دانشجویان، دستیاران و اساتید همفکری و همکاری داشته باشم.
آیا در زمینه ثبت اختراعات پیش از این نیز فعالیتی داشته‌اید؟
بله، به واسطه یک سری مطالعات تجربی که در دوره دانشجویی روی حیوانات آزمایشگاهی داشتم ایده‌هایی در ذهنم شکل گرفت که به مرور بخشی از آن‌ها را به عنوان اختراع ملی ثبت کردم بعد، همین آشنایی با مقوله خلاقیت و نوآوری باعث شد در حوزه‌های غیرپزشکی هم چند اختراع به ثبت برسانم.
شما نخستین عضو هیأت‌علمی دانشگاه هستید که موفق به اخذ این گرنت شده‌اید، احساس خود را در این باره فرمایید.
دانشگاه علوم پزشکی تهران در بسیاری از افتخارات آموزشی و پژوهشی کشور، جزو نخستین‌هاست و از این منظر عضویت در این دانشگاه که چهره‌های ماندگاری در زمینه علم و اخلاق به خود دیده افتخار بزرگی برای من هست. درباره سؤال شما هم عرض می‌کنم که طبعاً صفت «نخستین» همیشه شیرینی خاصی دارد اما رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود.
ارزیابی شما از حمایت‌هایی چون اعطای این گرنت به محققان و اساتید دانشگاه چیست؟
دانشگاهی که تلاش دارد از ردای نسل اول و دومی خود پوست‌اندازی کند و وارد مراتب نسل سه و چهار و پنج شود لازم است از مقاله محوری به سمت مشکل محوری و خلق ثروت مشروع از اندیشه‌های نوآورانه و خلاق سوق پیدا کند. طبعاً این گونه حمایت‌ها به آغاز این حرکت عظیم و اجتناب‌ناپذیر سرعت می‌دهد.
چه راهکارهایی را برای افزایش فعالیت اساتید و اعضای هیأت‌علمی دانشگاه در عرصه بین‌المللی پیشنهاد می‌کنید؟
اولین گام، تسهیل ارتباطات است. البته این امکان و تسهیل باید از زمان دانشجویی فراهم شود. به نظر من دوران دانشجویی زمان بهتری برای کسب مهارت برقراری ارتباط و تعامل بین‌المللی است. شاید اگر مطالعه‌ای انجام شود نشان دهد بیشتر اساتیدی که در حال حاضر ید طولایی در فعالیت‌های بین‌المللی دارند دست کم بخشی از دوران تحصیل خود را خارج از کشور گذرانده‌اند. بخش دیگری که مهم است و آن هم ذیل مقوله تسهیل ارتباطات قرار می‌گیرد واقع‌بینانه‌تر کردن حمایت‌هاست. هرچند می‌دانیم برخی موارد در ید اختیار دانشگاه نیست اما حمایت‌ها باید در حدی باشد که عمدۀ فکر و انرژی استاد دانشگاه بتواند معطوف به کار و ایده‌هایش شود.
از دیدگاه شما درگیر شدن اساتید و محققان دانشگاه در فعالیت‌های بین‌المللی چه فرصت‌هایی را برای آن‌ها و دانشگاه ایجاد می‌کند؟
همه ابناء بشر سوار بر یک کشتی هستند بنابراین ما چاره‌ای جز تعامل سازنده با جهان نداریم. البته باید توجه داشت که همه کشورهای دنیا در وهله اول برای رفع مشکلات خودشان تلاش می‌کنند. با این نگاه، درگیرشدن اساتید در فعالیت‌های بین‌المللی این حسن را خواهد داشت که شعار جهانی فکر کردن و محلی عمل کردن، جامه عمل بپوشد.
و سخن پایانی؟
شکوفایی در بستری اتفاق می‌افتد که ثبات نسبی و ملزومات آن فراهم باشد. امیدوارم شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که همه ما بتوانیم از حداکثر ظرفیت و توان و فکرمان برای اعتلای علم و کاهش مشکلات بشری و کسب افتخارات ملی استفاده کنیم.

 
 

خبرنگار: مهناز وحیدی